“Qırmızı saqqallı sərt oğlan” klişesi bu gün də keçərlidir?| Ukrayna müharibəsində çeçenlər

“Qırmızı saqqallı sərt oğlan” klişesi Əfqanıstana və Yaxın Şərqə qayıdır, burada yerli komandirlər öz hərbi uğursuzluqlarını izah etmək üçün düşmənləri arasında səriştəli və qarşısıalınmaz çeçenlərin nağıllarını danışırlar. Hər müharibənin öz qəhrəmanlarına və yaramazlarına ehtiyacı var, lakin çeçenlər hər ikisini eyni vaxtda təcəssüm etdirirlər.

Bununla belə, sosial medianın daha yaxından təhlili göstərir ki, hazırkı hekayədə əhəmiyyətli çatışmazlıqlar mövcuddur. Əslində, Ukraynaya yalnız üç çeçen taktiki birləşməsinin yerləşdirildiyi bildirilir: Rusiya Milli Qvardiyasının Əhməd Kadırov Əlahiddə Motoatıcı Alayı, Rosqvardiya 249-cu Xüsusi Batalyonu (“Yuq”) və Müdafiə Nazirliyinin “Vostok” xüsusi batalyonu (“Şərq”).

Rəqəmlər fərqli olsa da və təyinatdan asılı olaraq dəyişə bilsə də, rus alayları adətən 500-2500 hərbçidən ibarətdir, batalyon isə 145-500 əsgərdən ibarət döyüş bölməsidir. Beləliklə, müharibə zonasına yerləşdirilən çeçen hərbçilərin sayı 3500-dən çox ola bilməz və reallıqda daha kiçikdir. Əhməd Kadırov alayının ümumiyyətlə 700 nəfərdən ibarət olduğuna inanılır. “Yuq” batalyonu ən güclü dövründə belə 500-dən çox olmayıb. “Vostok”a gəlincə, o, 2008-ci ildə onun keçmiş komandiri Sulim Yamadayevlə Çeçenistan lideri Ramzan Kadırov (Əhməd Kadırovun oğlu) arasında uzun sürən hakimiyyət mübarizəsindən sonra rəsmən ləğv edilib. Bununla belə, o, heç vaxt həqiqətən parçalanmadı. Sayları dəqiq bilinmir. Hər halda, hazırda Ukraynada Çeçen Rosqvardiya və Quru Qoşunlarının 2000-ə yaxın üzvünün fəaliyyət göstərdiyini güman etmək elə də təhlükəli görünmür, bu, həmin qüvvənin istənilən hərbi məqsədə çatmaqda oynaya biləcəyi rolu məhdudlaşdırır. Əhməd Kadırov alayı və “Yuq” batalyonu daim hərəkətdə olub, piyada qoşunlarının ardınca gedir və nadir hallarda Ukrayna qüvvələri ilə döyüşür. Onların əsas funksiyası indiyədək ən azı bir atom elektrik stansiyası daxil olmaqla strateji obyektləri ələ keçirmək və təhlükəsizliyini təmin etmək olub. Doğrudur, Kadırov daha əvvəl iddia etmişdi ki, o, Ukraynaya 10-70 min çeçen “könüllü” göndərə bilər, lakin bu açıqlama ciddi qəbul olunmur.

Bundan əlavə, Kadırovun qüvvələrinin Moskvaya sadiqliyi heç vaxt təbii qəbul edilməməlidir. 2010-cu ildə Rusiya Daxili İşlər Nazirliyinin Xüsusi Təyinatlı Qüvvələri o vaxtkı “Sever” batalyonunu rus spetsnazlarına atəş açmaqda və üsyançı qrupa kömək etməkdə ittiham edib. Kadırov hökuməti bu iddianı kəskin şəkildə rədd edib, lakin söz verildiyi kimi nə batalyonu istintaqa cəlb etdi, nə də diffamasiya işi başlatdı. Kadırovun tərəfdaşlarının əksəriyyəti müxtəlif səbəblərdən tərəfini dəyişən keçmiş döyüşçülərdir. Onların bir çoxu Rusiya hücumları nəticəsində ailə üzvlərini itirib, bəzi yaxın qohumları isə hələ də itkin hesab olunur. Moskva müəyyən etdi ki, kadırovçular arasında Rusiyaya uzunmüddətli beyət qurmağın yeganə yolu puldur: Ramzan Kadırov üçün pul, uğur qazanmaq üçün lazım olan bütün resurslar üçün pul, yenidənqurma, məscidlər və dini məktəblər, infrastruktur layihələri, yeni obyektlər, eləcə də komandirləri, tabeliyində olanlar və şəxsi ordu üçün pul və s. Kadırovçular Vladimir Putini “yemək bileti” hesab edir. Pul bitdikdə, çox güman ki, onların sədaqəti də tükənəcək. Buna görə də Kadırov “Ukraynalı millətçi komandirlər”in izinə düşmək üçün stimul olaraq döyüşçülərinə çoxlu pul mükafatları vəd edib.

Bu arada, Ukrayna hökumət qoşunlarının tərəfində də çeçen döyüşçülərin olmasına dair sübutlar artmaqda davam edir. Bu döyüşçülər əsasən iki könüllü batalyona daxildirlər, onlardan biri 1990-cı illərin müstəqillik hərəkarına liderlik edən Cövhər Dudayevin, digəri isə 18-ci əsrin çeçen ruhani və müqavimət xadimi Şeyx Mənsurun adını daşıyır. Bu iki batalyon əsasən Çeçenistanın Rusiyaya qarşı müasir müharibələrindən birinin və ya hər ikisinin veteranlarından ibarətdir, lakin onların tərkibinə Gürcüstan, Azərbaycan və Rusiyanın başqa yerlərindən olan ukraynalılar və könüllülər də daxildir. Bu bölmələrdəki çeçen döyüşçülər çeçen üsyanlarının köhnə məktəbinə - müstəqillik ideyaları dini problemlərə deyil, tarix və mədəniyyətə söykənən dünyəviçilərə mənsubdurlar. Onların əksəriyyəti həm Qroznıdakı Moskvayönlü rejimin, həm də 2007-ci ildə müstəqillik tərəfdarı olan Çeçen müqavimətini ələ keçirmiş, parçalanmış ümumqafqaz təşkilatı olan Qafqaz Əmirliyinin sərt tənqidçiləridir. Əbu Həmzə (Əhməd Umarov) rus ordusunu “Ukrayna torpağında müharibə aparan” Monqol Ordası ilə müqayisə edib. Bununla belə, o, ideoloji rəqibi, çeçenlərin mühacirətdə olan rəhbəri Əhməd Zakayevdən fərqli olaraq, Əmirliyin Ukraynaya könüllülər göndərməyi planlaşdırıb-planlaşdırmadığını açıqlamayıb. “Bunun üçün İçkeriya Çeçenistan Respublikası və Ukrayna hökumətləri hərbi əməkdaşlıq sazişi imzalamalıdırlar. Bu, könüllülərimizin Cenevrə Konvensiyaları ilə müdafiəsi üçün zəruri prosedurdur”, - deyə Zakayev bildirib.

Zakayevin bəyanatında Cenevrə konvensiyalarına istinad edilməsi təsadüfi deyil. Son iki Rus-Çeçen müharibəsi zamanı Rusiya çeçen döyüşçülərini döyüşçülər kateqoriyasına aid etməkdən imtina edib. Bu o deməkdir ki, yenidən düşmənə qarşı silaha sarılmaq istəyən çeçen könüllülərinin çatışmazlığı ehtimalı azdır, lakin Ukrayna hökuməti bu insanların lazımi şəkildə müdafiəsini təmin etmək üçün addımlar atmalıdır. Hər iki tərəfdəki çeçenlər daha böyük döyüşə cəlb edildikcə, biz bu müharibənin daha mürəkkəb ölçülərindən birinin şahidi ola bilərik: çeçenlərarası münaqişə.